Öz Denetim
Öz Denetim Nedir?
Öz Denetimi Düşük Bireyi Bekleyen Riskler Nelerdir?
Öz Denetimi Becerisini Nasıl Geliştiririz?
Bu yazımızda bu sorulara birlikte cevap arayacağız.
ÖZ DENETİM (OTOKONTROL)
Öz denetim, bir amaca ulaşabilmek için duygu, düşünce ve davranışların birey tarafından kendi kendine kontrol edilebilmesi becerisidir. Kişinin hedeflerine ulaşabilmesi için içsel dürtüleriyle dışsal baskılar arasında denge kurmasını sağlar. Bu beceri, yalnızca bireysel başarı için değil, aynı zamanda sağlıklı sosyal ilişkiler ve topluma uyum açısından da kritik bir öneme sahiptir.
Öz denetim, şu unsurları içerir:
- Plan yapabilme: Belirli bir hedefe ulaşmak için aşamalı bir yol haritası oluşturma.
- Harekete geçebilme: Planın uygulanabilir adımlarını hayata geçirme.
- Olumsuz dış etkenlere karşı direnç gösterebilme: Zorluklarla ya da cezbedici faktörlerle karşılaştığında kararlılıkla hedeften sapmama.
- Dürtüleri baskılayabilme: Anlık haz veya rahatlama sağlayan eylemleri, uzun vadeli hedefler uğruna erteleyebilme ya da uygun alternatiflerle yönlendirebilme.
Bu yeti, kısaca kişinin kendisi üzerindeki kontrol gücü olarak tanımlanabilir.
Öz Denetime Bir Örnek:
Aç bir kişi masasındaki bir keki kolayca yiyebilir. Ancak bu kişi diyetteyse ve sağlıklı yaşam hedefine ulaşmak için o keki yememesi gerekiyorsa, bu durumda öz denetim devreye girer. Diyet yapan kişinin o anki tatmin hissini ertelemesi ve uzun vadeli hedefini (örneğin, kilo verme veya sağlıklı yaşam) ön planda tutması gerekir. Bu süreç, anlık hazdan vazgeçme becerisi gerektirdiğinden yorucu ve zorlu olabilir. Öz denetim seviyesi yüksek olan bireyler bu çabayı daha kolay gösterirken, düşük öz denetim becerisine sahip bireyler için bu durum çok daha güçtür.
Öz Denetimin Bileşenleri ve Önemi
Her birey farklı düzeylerde duygu ve düşüncelerini kontrol edebilme becerisine sahiptir. Öz denetim şu şekilde tanımlanabilir:
- Harekete geçmeden önce sonuçları ve hedefleri düşünebilme.
- Uygun davranışları seçme ve bu davranışlara yönelme.
- Dürtüleri ve ani tepkileri kontrol ederek, uzun vadeli çıkarları koruyabilme.
Öz denetim ve disiplin ilişkisi: Öz denetimi yüksek bireyler, anlık hazdan vazgeçip uzun vadeli hedeflere ulaşmak için gereken disiplini gösterebilirler. Bu kişiler, daha büyük ve anlamlı başarıların farkında oldukları için anlık tatminlerden kolaylıkla vazgeçebilirler.
Öz Denetim ve Başarı İlişkisi: Diyet yapan bir kişinin sağlıklı bir yaşam hedefi doğrultusunda yediklerine dikkat etmesi ve düzenli egzersiz yapması, sadece fiziksel görünüşü değil, aynı zamanda özgüveni ve yaşam kalitesini de artırır. Öz denetim, bu tür uzun vadeli başarıların temel anahtarıdır.
ÖZ DENETİMİN İŞLEYİŞİNE DAİR ÖRNEKLER
Marshmallow (Marşmelov) Deneyi:
Stanford Üniversitesi’ndeki ünlü marşmelov deneyi, öz denetim konusundaki en bilinen çalışmalardan biridir. Bu deneyde çocuklara, hemen bir marşmelov yiyebilecekleri veya bir süre beklerlerse iki marşmelov kazanacakları söylenmiştir. Bekleyebilen çocuklar, büyüdüklerinde daha yüksek akademik başarı, daha az kötü alışkanlık ve daha iyi sosyal beceriler sergilemişlerdir. Bu deney, öz denetimin erken yaşlardan itibaren bireyin gelecekteki yaşamını etkileyebileceğini göstermektedir.
ÖZ DENETİMİ DÜŞÜK OLAN BİREYLERİ BEKLEYEN RİSKLER
Öz denetim becerisi düşük bireyler genellikle şu sorunlarla karşı karşıya kalabilir:
- Kötü alışkanlıklar: Sigara, alkol veya uyuşturucu gibi bağımlılıklara yatkınlık.
- Düşük akademik başarı: Çalışma disiplini oluşturamama ve dikkat dağınıklığı nedeniyle performans düşüklüğü.
- Yeme bozuklukları: Aşırı yemek yeme, sağlıksız diyetler veya obezite riski.
- Düşük mutluluk ve yaşam doyumu: Anlık hazlara odaklanma, uzun vadeli tatmin ve başarıdan mahrum bırakabilir.
- Psikolojik rahatsızlıklar: Depresyon, anksiyete gibi rahatsızlıklarla karşılaşma olasılığı daha yüksektir.
- İletişim problemleri: Sabırsızlık, öfke kontrol sorunları ve empati eksikliği nedeniyle kişilerarası çatışmalar yaşanabilir.
- Suç davranışlarına eğilim: Öz denetim eksikliği, dürtüsel kararlarla yasa dışı veya etik dışı davranışlara yöneltebilir.
ÇOCUKLARDA ÖZ DÜZENLEME BECERİSİNİ GELİŞTİRME YOLLARI
Çocuklarda öz denetim becerisi gelişim sürecinin bir parçasıdır ve ebeveynler ile eğitimcilerin desteğiyle daha da güçlendirilebilir:
- Dikkat dağıtıcı unsurları azaltmak: Çocukların odaklanmasını zorlaştıran çevresel faktörleri (telefon, televizyon vb.) minimuma indirin.
- Ödüllendirici ortamlar oluşturmak: Öz denetim gösterdiklerinde bunu fark edin ve teşvik edin. Küçük ödüller veya övgülerle destekleyin.
- Ekran süresini sınırlandırmak: Teknoloji kullanımını denetlemek, dikkati toplama ve planlama becerilerini geliştirir.
- Görevleri eğlenceli hale getirmek: Yapılması gereken işleri çocuklar için cazip ve keyifli hale getirin. Örneğin, temizlik yaparken oyun oynayabilirler.
- Zorluklarla başa çıkmayı öğretmek: Çocuklara başarısızlık durumunda yılmamayı, aksine ders çıkararak devam etmeyi öğütleyin.
- Planlama yapmalarını teşvik etmek: Günlük işleri veya hedefleri için bir plan yapmalarını sağlayın. Planlarına sadık kaldıklarında onları destekleyin.
